Entrevista de Marcos A. Palacios para Cosmoversus

A versión orixinal da seguinte entrevista foi publicada na páxina Cosmoversus en español. Aquí reproduzo a versión en galego. 

Entrevista a Alberte Momán Noval

Por Marcos A. Palacios para Cosmoversus

 

Alberte Momán percíbese como un escritor que plasma o que ve, baixo a súa mirada e análise da sociedade, a dor, os individuos e os sistemas totalitarios. Mestura de estilos e xéneros, sen pretensións grandilocuentes, afastado de estándares literarios, logra unha visión persoal e cruel da realidade na que vivimos. Ler unha soa liña súa obriga a deterse no surrealista e unha arte que merece soar máis forte nas letras galegas e españolas.

1.     Na túa literatura móveste entre a prosa e a poesía. Tamén o artigo.

Cando escribo busco fórmulas que me permitan distanciarme das etiquetas. De feito, as últimas críticas que recibín dos meus dous últimos libros de poemas trataban aos textos como relatos breves. Non me gusta limitar os conceptos a un canon, a unha estrutura ríxida ou a unha suposta universalidade definida, en gran medida, por criterios extra literarios. Dende o meu punto de vista, a arte, neste caso literaria, debe posuír un importante compoñente de experimentación e a autoría debe correr o risco de equivocarse coa fórmula empregada. A conquista do bestseller, na miña opinión, consiste en eliminar da literatura todo o risco e, por tanto, aumentar a distancia entre o libro como produto de mercado e a arte.

En canto ao artigo, é algo que tento evitar. É certo que na miña bitácora persoal opino sobre diferentes acontecementos ou, simplemente, reflexiono sobre temas de actualidade, pero iso débese máis á miña responsabilidade como individuo político, que a unha necesidade real de escribir artigos. Debido á miña profesión, como enxeñeiro técnico agrícola, en ocasións pídenseme artigos técnicos sobre a miña especialidade, as emendas cálcicas. Son artigos que realizo como obriga e cos que non sempre me sinto cómodo.

Noutras ocasións, sinto a necesidade de mostrar os motivos polos que escribo, ou definir aspectos que nos meus libros non se esclarecen, por exemplo a relación entre o concepto de micro novela psycobilly e a socioloxía.   

2.     Moitas das túas novelas teñen unha compoñente fetichista e sadomasoquista. Herdanza dalgún gusto literario ou cinéfilo?

Durante a adolescencia lin a Sade, Lautréamont, Apollinaire, antes de dedicarme ao dadaísmo e o surrealismo posterior. Teño que recoñecer que, naquel momento, non comprendín a magnitude daquelas obras. Centrábame en partes rechamantes que coincidían coa miña necesidade de chamar a atención por medio da provocación. O que, desde un punto de vista político, non demostraba máis que un baleiro ideolóxico, moi propio das distintas subculturas ou culturas urbanas de diferentes épocas, non de todas, por suposto. Co tempo, coñecín a Leopold Sacher-Masoch e, con el, un ensaio de Deleuze sobre o sadismo e o masoquismo, o que marcou definitivamente o meu interese polo tema. Non tanto sobre o que sucede nas sesións de bdsm, senón nos motivos que levan ás persoas a realizar determinadas prácticas. Hai xa algúns anos, empecei a frecuentar diferentes foros, procurando testemuños que me axudasen a comprender as motivacións últimas na realización de determinadas prácticas.

Até o momento, non cheguei a ningunha conclusión, pero gústame relacionar estas prácticas coa tendencia decadente das relacións sociais que se centran na cousificación e a sexualización destas, como alivio do mal que provoca a frustración diaria. Unha alternativa a  esta tendencia sería centrar a atención nunha sociedade politicamente activa que cuestione o seu papel dentro da estrutura. Unha sociedade crítica sería insostible para o sistema, polo que o estado, como brazo armado dos lobbies económicos, desvía a atención cara a outros aspectos máis asépticos da vida social.

3.     A primeira novela que apuntamos en CosmoVersus, O legado extraterrestre, cualifícase como rockabilly e pulp, pero tamén contén moitísimas referencias musicais.

O legadoextraterrestre comezou sendo unha homenaxe ao grupo creado en 1980, The Meteors, formación que puxo nome ao estilo psychobilly. Todas as cancións cuxos extractos se poden ler durante o transcurso da narración son deles. É aquí onde retomo o concepto de micro novela psicobilly. Este xénero ou subxénero musical procede da mestura de rockabilly, non só como estrutura musical senón tamén como formación clásica dos seus compoñentes (tomando o exemplo dos Stray Cats, que poderían integrarse neste subxénero, a súa formación é de guitarra, contrabaixo e batería), co punk, resultando melodías aceleradas e breves. Se analizamos algunhas das letras do psichobilly, veremos que, máis aló dos temas universais, trátanse cuestións ligadas ao imaxinario dos cómics clásicos (vampiros, monstros, mortos viventes) que procedían, en gran medida, doutro subxénero, o Frat Rock. Isto levoume a establecer unha conexión co pulp, por tratarse de novelas breves de lectura rápida. O que fixen nesa novela, ou micro novela, foi esaxerar a velocidade dos acontecementos que se suceden durante a narración e introducir os heroes clásicos como panel de fondo, deixando o protagonismo a dúas mulleres que fan de contrapunto e que proporcionan a contradición ou o conflito necesario. Con este libro, entre outras cousas, ademais de introducir o mito clásico de Circe e Penélope, tento mostrar a ranciedade ultra conservadora dos heroes do cómic.

En realidade,  sempre desprecei aos súper heroes, pola súa postura reaccionaria na recreación dun deus despois da morte do deus cristián que preconizou Nietzsche, ou pola criminalización da pobreza e a desesperación dunha sociedade en declive permanente, así como polo machismo explícito en todas as súas actitudes. Utilizo a idea que Angelica Liddell transmite no seu libro La casa de la fuerza, para mostrar heroes débiles e inseguros, en contraposición ao paradigma de macho expresado nas lecturas clásicas do xénero.

Se seguimos a traxectoria dos protagonistas masculinos das miñas novelas, imos ver case sempre unha constante no seu perfil psicolóxico. Trátase de persoas con traumas, moi inseguras, solitarias e, en gran medida, cunha grande necesidade de illarse da contorna.

4.     Outro dos elementos máis comúns é a alienación do individuo e a represión dun sistema opresivo. Ves así a sociedade na que vivimos?

Habería moito que dicir respecto diso, pero, resumindo, entendo que na nosa sociedade existen moitos intereses que se materializan no tratamento dos individuos como eternos menores de idade, afastándoos das grandes decisións que lles incumben e repercuten directamente. Eses intereses son incompatibles co concepto de democracia, polo menos de democracia participativa, para min a única posible. Unha democracia capitalista, ao meu modo de ver, non pode considerarse unha verdadeira democracia, por todo o que conleva a completa integración nese sistema.  Os intereses económicos que centran a riqueza nunha ínfima parte da sociedade e que utilizan aos diferentes estados para conseguir as súas metas, por medio da alienación e a violencia, están a facer estragos na propia psique do individuo. Entendo que esta podería ser a liña argumental dos meus relatos.

Vivimos no que se podería denominar, en termos de Talmón, unha democracia totalitaria.

5.     Os teus personaxes principais, xa sexan os bos ou os malvados, adoitan sufrir de fobias e teimas. As persoas vivimos atormentadas e, á vez, obsesionadas por ser politicamente correctas?

Enlazando coa resposta anterior, faltaría falar do concepto de paz social, no que se integraría o politicamente correcto, que, en moitos casos, máis aló das normas básicas de convivencia, trátase dunha forma de control social.  Calquera cousa que moleste ao poder vai ser politicamente incorrecta.

6.     Tamén creaches unha editorial. Como foi a experiencia até o momento?

A miña traxectoria editorial vén de lonxe, no ano 2005. Integrado no colectivo A PortaVerde do Sétimo andar, empecei a darlle voltas á edición, despois da publicación dun libro no que colaboraban os membros. No 2010, con esa mesma organización, sacamos os Q de Vian Cadernos. Iso levoume a introducirme de cheo no mundo editorial. Un ano despois ocorréuseme a idea de crear O Figurante Edicións e Emerxente. Actualmente, despois do peche das anteriores, estou inmerso na xestión de M Editora e a súa versión pulp.

A verdade é que todos estes proxectos nunca tiveron unha vocación de negocio. Foron ideas para sacar libros que o mercado editorial non estaba disposto a editar. Por este motivo, a acollida circunscribiuse  a círculos pequenos e vinculados á poesía, principalmente. Estes círculos, a pesar de crear grandes lazos persoais, non serviron para manter no tempo os distintos proxectos. O custo e o desgaste persoal fixeron que, aos poucos, fosen desaparecendo.

Na miña opinión, resulta complicado crear unha contorna fiel de lectores e lectoras fóra das grandes, ou non tan grandes, estruturas editoriais máis asentadas. Existe certo conformismo na poboación e unha procura constante das mesmas fórmulas reproducidas até a saciedade.

7.     Na túa opinión, o mundo editorial necesita máis arte na literatura e menos títulos, digamos, de impresións fáciles e narrativa plana, sen matices?

Na miña opinión, como xa apuntaba anteriormente, é importante diferenciar entre arte e mercado. Normalmente, cando falamos do mundo editorial referímonos ao mercado do libro. Este último pouco ou nada ten que ver coa creación artística e móvese por intereses moi diferentes aos da arte. Seguindo esta liña argumental, existen grupos, máis ou menos grandes, que buscan a atención dun grande número de clientes potenciais e que son os que moven as grandes cifras do sector. Por outra banda, tentando competir no mesmo terreo, atopamos selos pequenos en busca do autor ou autora que os saque de pobres por medio dalgún libro que teña presenza nas redes. Nestes casos, o valor artístico da obra é irrelevante, pesando, case en exclusiva, o número de seguidores nas redes da autoría. Na miña opinión, existen poucas editoriais que acepten propostas que se saian de certos canons. Entendo que é difícil apoiar certas propostas, sen crear ou tentar crear un nicho de mercado que as recolla.

Eu vinme nesa situación e saíu mal, polo que non xulgo as estratexias de ninguén. De todos os xeitos, se algo sobra son aspirantes a bestseller.

8.     Escribes en galego, e obtiveches moitos premios coas túas obras. Como ves esta lingua no panorama actual editorial en España?

Gamoneda dicía que a mellor poesía do estado realízase en Galicia. Isto no sistema editorial español non se manifesta. É certo que hai autores e autoras galegas que teñen certa presenza e recoñecemento, pero, en comparación co total, ese recoñecemento é residual. España, como concepto non existe, pero se admitimos a visión franquista do termo, que é a oficialmente recoñecida, é un país profundamente reaccionario e nacionalista que non acepta a diversidade que o integra. Isto crea un contexto de negación de todo aquilo que non desprenda un cheiro a rancio e casposo, estritamente no idioma do imperio.

9.     Na túa longa traxectoria, e concretamente coa narrativa, realizas unha mestura curiosa de ciencia ficción, surrealismo (atrévome a dicir), pulp, distopía e erótica. Son o primeiro en asombrarme pola túa polifacética facilidade para cruzar estes xéneros/estilos. E isto faime pensar que realmente escribes o que a ti che gusta, e non buscas encaixar nun mercado frío e repetitivo.

Nalgunha ocasión solicitáronme algún libro que puidese encaixar nunha temática ou xénero concreto, pero sempre respondín que só sei facer o que fago. Para o resto, sempre haberá quen o faga moito mellor do que eu, polo menos con máis autoridade e coñecemento. A min divírteme o que fago. Non penso niso como pertencente a un xénero, enténdoo como un reflexo, sempre subxectivo, da sociedade que me rodea. É propio do meu tempo e do lugar no que vivo. É a miña forma de ver o mundo, ao que dou explicación por medio dos meus personaxes, moitos deles reais, cos que convivín nalgún momento da miña adolescencia.

Como fillo dos últimos estertores da reconversión naval en Ferrol, convivín coa miseria que o capitalismo xerou durante décadas nunha cidade que, como moitas outras, estaba a ser golpeada pola aparición da heroína. Os métodos de supervivencia utilizados polas clases máis humildes eran diversos, pero inseridos sempre na idea de utilizar os recursos propios para subsistir. No caso das mulleres, o seu propio corpo como único medio para conseguir ingresos. Ese contexto axudou a crear o mundo que recreo nos meus relatos.

10.O legado extraterrestre, Lapamán e Rojo Cochinilla son moi breves, de feito, os dous últimos conteñen varios relatos, e todos van moi na mesma liña. Con todo, cada un achega algo diferente. A pesar de non ler outros títulos, considero que forman parte dun ciclo. Exploras algunhas temáticas temporalmente para pasar despois a outras distintas?

O que fago habitualmente, por non dicir que se trata dunha condición sine qua non, é acompañar o que escribo coas lecturas que realizo. Tento ler constantemente, aínda que haxa períodos nos que me resulta moi difícil. As miñas lecturas non seguen unha orde, tampouco son sistemático e podo ler un día sobre o poder desde o punto de vista de Foucault e ao día seguinte sobre o cultivo hidropónico da leituga rizada. Con iso consigo ter unha idea de temas moi diferentes, sen chegar a coñecer ningún deles en profundidade. Esas lecturas son o caldo de cultivo que utilizo nos meus libros. Hai temas recorrentes sobre os que leo máis a miúdo e que, por tanto, aparecen con máis frecuencia e outros temas que se corresponden con lecturas puntuais. De todos os xeitos, as ideas que propoño nos meus textos non son máis que bosquexos de pensamentos  sobre os que afondar, tarefa para a que non estou cualificado. 

11. Non lin a túa poesía, confésoo. Son pouco dado a iso polo xeral. Por iso desexo que nos contes a túa traxectoria poética.

Creo que na miña poesía hai dúas épocas que considero que están bastante ben definidas. A miña poesía, até a publicación de Tripas  (Belagua. 2017. Edición bilingüe), na súa maioría, trataba temas relacionados coa miña vida, nunha sorte de terapia que me axudaba a entenderme a min mesmo dentro do contexto no que me desenvolvía. Durante moitos anos fun o meu psicólogo persoal. A partir de aí, empecei a desenvolver outros temas, tamén, de forma transversal, a ciencia ficción, realizando unha sorte de pobres aforismos sobre o mundo que me rodeaba.

En 1 14 1, por exemplo, introduzo unha idea do exilio que ten relación coa marxinación, nunha historia de amor entre dous excluídos da sociedade que se atopan nun planeta afastado. Aínda que pareza outra cousa, trata sobre un encontro afortunado entre dúas persoas de Ferrol, en parte excluídas da sociedade e, en parte, inadaptadas.

Algo que é inherente á miña poesía é que son eu mesmo reflexionando sobre temas diferentes para interiorizar ideas nas que creo. 

12. Creo que existe un lazo moi forte da túa obra con Portugal.

Galicia ten máis en común con Portugal que con España. Entre outras cousas, comparten unha lingua común. É por iso polo que escribín directamente en portugués varios libros, tanto de poemas como en prosa. Dous deles, Ocidente e Barata,minha barata, son cos que sinto máis a gusto. Xunto con Vattene! (o primeiro libro da triloxía escrita en galego), trátase de historias sen censura, nas que desenvolvo tramas nas que todo é posible, cunha carga simbólica e surreal moi grande. Creo que tamén se trata dos libros peor acollidos. Non son unha lectura sinxela, senón que busco dicir o que penso sobre a normalización da crueldade, sen medo a que o que se transmita sente mal á persoa que le.

Pero, volvendo á pregunta, a miña vinculación con Portugal  é, a  un tempo, cultural e persoal. Gran parte dos meus mellores momentos relacionados coa literatura tiveron lugar en Portugal. Aprendín moito alí e estreitei vínculos que, a pesar de ser naturais, estaban a ser obviados.

13. Isto non se pregunta a un escritor, pero vouno a facer: entre a narrativa e a poesía, que che satisfai máis?

Hai momentos nos que considero que a poesía expresa mellor o que quero dicir e outros nos que creo que é ao contrario. Durante moito tempo, a brevidade da poesía permitiume expresar ideas imprecisas, apenas apuntamentos que pertencían a unha reflexión maior, co fin de acabar por entrelazalas e crear, dese modo, unha idea máis clara sobre min mesmo. Co tempo, vin que a narrativa tamén me permite facer iso mesmo, pero doutra forma, incluíndo un contexto máis complexo, surreal e cheo de símbolos.

En realidade, prefiro non ter que diferenciar entre ambas.

14. En que proxecto literario atópaste agora mesmo traballando?

Agora mesmo estou a organizar textos que tiña perdidos en cartafoles. A algúns tentarei buscarlles un lugar público para mostralos, o resto permanecerán ocultos, porque considero que non pagan a pena. De todos os xeitos, estou a pensar seriamente deixar a escritura. Levo anos cuestionando moitas cousas sobre o sistema editorial, sobre o público en xeral, sobre o modo de chegar a ese público, mesmo sobre o valor do que fago, sobre o meu ego e o de autores e autoras. Todas esas cousas provocaron un desgaste polo que, actualmente, atópome bastante desanimado.

15. Até agora non che preguntei polo teu traballo de articulista. Non é esencialmente literario, pero vou ao importante: un bo escritor sempre ten algo que contar, xa sexa en revistas, xornais ou novelas. En que medios escribes e sobre que temas?

Non podo afirmar que teña algo que contar ou, polo menos, que o que teño que contar sexa relevante para unha maioría. No pasado escribín artigos de opinión para algunha publicación en internet. Escribo, de cando en vez, algunha cousa na miña bitácora, sobre libros que leo ou referencias a algunha das miñas obras. Na actualidade, os artigos que escribo teñen que ver coa agricultura, que é o que me dá para comer. Por norma xeral, evito escribir artigos, intento non converterme nun opinador profesional, como estes que na tele un día falan sobre a pandemia e ao día seguinte sobre Ucraína. Detesto bastante esa actitude.

16. Parécemo, ou es tamén un fotógrafo nato. Fas poesía coas túas fotografías?

Son un fotógrafo diletante. Empecei a interesarme pola fotografía no instituto. De feito, antes de escribir o meu primeiro poema xa sacaba fotos. A miña primeira cámara compreina con dez ou once anos, despois de comentarlle ao meu avó que sería fotógrafo de profesión. El deume cinco mil pesetas e díxome que me fixese fotógrafo. Durante a universidade, nos meus intres libres e nun laboratorio improvisado nun baño da residencia universitaria na que vivía, revelaba as miñas fotos e facía composicións imitando a Man Ray. Co tempo, a falta de recursos distancioume da fotografía, centrándome na escritura, que acabou ocupando todo o meu tempo libre. Agora, colgo de cando en vez algunha foto nalgunha rede social.