A filosofía ten a particularidade de
servir como ferramenta para fiar discursos, creando a ilusión de que estes
acaban desembocando no delta das conclusións.
Manolita comezou a ter conciencia de
si mesma hai non tantos anos, despois de pasar a maior parte da súa vida enleada
nunha engrenaxe de obrigas que non lle permitían verse. Hoxe, con
oitenta e catro anos, a frase que máis repite, dunha maneira obsesiva e con
certa xenreira oculta trala súa amabilidade natural, é: non puideron comigo e
non van poder. As persoas que a coñecemos intuímos a quen se refire con ese
eles indefinido. Para o resto do mundo, ese eles muda en función da bagaxe da
que tire cada quen.
O ter pasado por situacións
traumáticas levouna a silenciar determinadas historias que, a medida que ía
recoñecéndose como individuo, comezou a liberar. No seu entorno máis inmediato
sabiamos da Casa das Bombas, no Roxal (Neda), irmás que acabaran presas e
torturadas polo réxime por ocultar e dar soporte a escapados e guerrilleiros
antifranquistas. Manolita vivira, de aluguer, na Casa das Bombas. Tan só unha
fina parede feita con táboas separábaa daqueles homes que lucían, segundo a
cronista oficial, cintos brillantes, que ela distinguía ollando dende as
diminutas fendas existentes na imperfección construtiva das paredes. Outro
signo da existencia daqueles homes, inexistentes só para as autoridades, era a
roupa a tender nas pólas dunha figueira.
Na culminación do seu proceso de
construción persoal, Manolita, a eses oitenta e catro anos aos que asiste
incrédula, falou, por primeira vez en moitos anos, de Yoyo e Parará. O primeiro
era mestre do Roxal, do segundo só sabe daquela frase que repetía sobre ponte
do río Belelle: Por aquí pasó Parará, que no parará, Parará.
Hoxe chamei a Manolita para que me
refrescase esta historia que me contara durante a fin de semana. Antes de comezar
o relato preguntoume se non a ían levar presa. Fíxose un silencio e, antes de
permitirme responder, continuou dicindo que se viñan por ela habíalles contar a
historia tal e como ma estaba contando a min. Certo orgullo se manifestaba alén
das súas palabras.
Ela tiña a redor de dez anos cando un informante
do réxime denunciou que Yoyo e Parará estaban tomando o sol no cemiterio de
Sillobre (Fene). A garda civil acudiu ao lugar e deulles morte alí mesmo. As
exequias correron a cargo da nai de Yoyo. A irmá de Manolita, uns anos maior
que esta, alí estivo xunto cunha comitiva moi numerosa que proviña do Roxal. Daquela
nai aflixida pola dor só sabemos que era unha muller moi culta e que o seu
discurso, cargado enteireza e valor, emocionou tanto ás distintas xeracións que
alí se congregaron que, máis de setenta anos despois, aínda se garda na memoria
incluso das persoas que o escoitaron en diferido e na voz dalgunha asistente.
Pero eu, hoxe, viña falar doutra
cousa. Viña falar dun libro de Rebeca Baceiredo, Éxodo, no que se contan, entre
outras cousas, historias semellantes ás de Yoyo e Parará. Baceiredo, como
Xesucristo, fala por medio de parábolas, historias que van dende o realismo
historiográfico até mundos oníricos ou
simbólicos coa finalidade de explicar conceptos filosóficos. Realmente,
descoñezo se ese é o fin último, pero si consegue introducir reflexións que nos
levan a transitar pola historia da filosofía.
É inevitable falar da reflexión que
aporta sobre a realidade da muller ao longo da historia, dunha historia
recente, aínda que poderiamos remontarnos aos inicios mesopotámicos da civilización.
Pero mellor, deixar que Ana Salgado faga referencia a esa liña seguida durante
a narración:
Neses espazos talvez por vir que están en Éxodo aparece recollida a violencia histórica
dirixida cara ás mulleres, as súas mutacións; tamén as súas diversísimas formas
de resistencia. Sen usanzas simplificadoras, didácticas nin moralismos que
vemos eventualmente embazando os imaxinarios do traballo cara á igualdade. E
sempre lucidamente tecidas cunha ollada antiidealista, nun libro que comeza
aludindo á débeda e remata coa persistencia da fame.
E a fantasía como xénero, a
contrahistoria, vou asegurar que necesaria, atópase tamén como princesa que
rescata ao cabalo que será de seu. A ciencia ficción distópica vén con nome de
solenoide de arrinque, MSX357, ou como un antigo computador en modo Basic, como
consecuencia ou resultado do transhumanismo: Levo
dezaoito anos traballando coma unha máquina sen diferir sequera un segundo da
extrema precisión concentrada en cada
obxectivo. O pasado é sempre mellor porque se descoñece o futuro. Ao principio
non coñecía o pasado, nin o futuro, só a condena do instante perpetuo, a obriga
dunha acción, así que precisei parar e sentir que estaba viva, precisei sentir
que son algo máis ca un automatismo perfecto dunha engrenaxe económica ou
cósmica ou o que diaños sexa. Prefiro sentirme imperfecta e caer: deixar a
artificial intelixencia solucionista e devir, vagabundear, fluír fóra do circuíto
do reto e da acción, e que naza o pensamento. Quero poder ser un erro, quero
pensar! Quero ter a imperfección do vivo, a descomposición da materia. Non teño
a perfección dos deuses, teño a perfección morta das máquinas. Que me diferenza
dun monstro, dun zombi?
Pero o mundo é
distópico e as reflexións necesarias, polo que o realismo, incluso na ficción,
xoga un papel fundamental para comprender a todos os niveis, filosófico e antropolóxico,
o sentido da narración. Con Baceiredo, cada nome propio forma parte dun significado,
resulta evidente a intención de transportarnos quer á mitoloxía, grega ou
romana, quer ao libro sagrado dos cristiáns. Non hai espazo á casualidade, o
que mostra o inxente traballo de documentación e as lecturas acuguladas no
inmenso saco da memoria. Todo ten un sentido, polo que a lectura, en ocasións,
faise inapreixable. Pero aí reside,
tamén, o seu valor.
Comentários