Onte lin un comentario de Eva Moreda sobre unha polémica xurdida ao redor dunha xornada sobre a literatura nas marxes. O primeiro que pensei foi se se trataba das marxes ou ben das marxes das marxes, porque, cando se fala de marxinalidade nun sector con pouca representación, esa reflexión non está de máis. Eva, nun momento da súa disertación, argumentaba en contra do que un alguén indeterminado podía entender como conspiracións, entendo que contra algún autor ou autora. Non me parei demasiado no texto de Eva, como tampouco me demorei na lectura doutro de Inma López Silva (Coido que foi na revista TemposNovos), sobre todo despois da súa afirmación ao redor da consagración de autores e autoras. Segundo Inma, é preciso consagrar ás e aos que venden máis exemplares, porque son os que teñen máis posibilidades de conseguir que esa consagración reciba a bendición papal. Entendo que Eva, no seu artigo, pretendía introducir algo de buon senso ao debate sobre o sistema literario, como entendo que Inma simplemente se deixou levar.
Cando comecei no meu actual traballo, un dos meus cometidos, cando xa me
perfilaba como xefe comercial, era atopar nichos de mercado. Debía estudar a
situación de partida, analizar as necesidades dos diferentes ámbitos e pensar
en produtos que puidesen satisfacelas. Cando eu comecei, a empresa comercializaba
dous produtos, hoxe temos sete ou oito e aínda vemos posibilidades para algún
máis. Neste tempo atopei de todo, espazos comerciais con grande valor engadido
que, malia ter un mercado moi reducido, permitían ter marxes de beneficio
suficientes para crear un produto ad hoc. Pola contra, atopei nichos tan
pequenos que non compensarían nunca o feito de ter que crear un produto para
eles. Isto, lonxe de ser unha conspiración, responde simplemente a unha estratexia
de mercado.
A principal dificultade que ten o meu traballo, tendo eu un perfil técnico,
é que os produtos que se incorporan ao catálogo non só dean beneficios senón
que respondan a parámetros de calidade e que realmente satisfagan as
necesidades do sector sen simplemente esquilmar os seus recursos. Unha das
miñas maiores satisfaccións é que todas as referencias do meu catálogo son
tecnicamente aceptables. E digo isto porque o mercado, en calquera dos seus
ámbitos, non é nin xusto, nin honesto.
O sistema editorial, a nível teórico, non se diferencia moito do ámbito
agrario. Existen nichos de mercado que, economicamente, pagan a pena e outros
que non. Non hai autores que sexan vítimas dunha conspiración, senón que as actitudes
de autores/as e editoras responden simplemente a unha estratexia de mercado.
Unha editora que publica cinco libros ao ano que poden entrar nun dos
principais nichos de mercado, o ensino medio, pode defender as súas cinco
propostas co mesmo énfase e presentalas con cadansúa unidade didáctica ao
profesorado pertinente, porque sabe que poden entrar no listado de entre dez ou
quince títulos que un docente presenta aos seus alumnos para que deles escollan
cinco ou seis como lectura obrigada ao longo do ano. Porén, unha editora que
publica, poñamos por caso, cincuenta títulos que poden entrar nese mesmo nicho
de mercado, sabe perfectamente que non poden defender ese número de propostas,
porque non van entrar todos nas listaxes do profesorado. Aí é onde entra o
editor, decidindo que libros van ter prioridade, sobre que libros se van editar
unidades didácticas, sempre que proceda, etc. Unha vez tomada esa decisión, son
os comerciais os que xogan un papel determinante.
O problema de ter poucos e moi reducidos nichos de mercado é que, un grande
número de títulos buscan competir nun espazo moi pequeno. Autores e autoras
pretenden que os seus libros non queden fóra das propostas. Iso trae consigo
que se compita, non por quen realiza a aposta máis arriscada, senón pola
corrección política, os valores morais imperantes, corolarios ben pensantes e
un longo etcétera de consideracións que fan que un libro sexa apto para un
sector en concreto. Neste punto, non pretendo definir o concepto de canon, e
descoñezo se estes valores poden corresponderse con elementos que o compoñan.
O resultado final, e polo que moitos acabamos renunciando, como lectores, á
literatura en galego, son libros infantilizados, demasiado incluso para
adolescentes, con mensaxes tan evidentes que repugnan.
Nesta situación, de mercados compostos por moi poucos individuos
consumidores, fai que calquera variación dun posible canon, e repito que non é
a miña intención definir este concepto e son moi consciente de que o podo estar
utilizando dun xeito errado, sexa eliminada das propostas de edición.
Por outra banda, o problema da canonización, alén da canonización en si
mesma, é que, segundo o que propón Inma, baséase en criterios estritamente
comerciais e non noutro tipo de consideracións que, en distintos níveis, é
preciso ter en conta cando se fala de literatura. Como editor, ínfimo, tamén
quixen ver canonizado a algunha das persoas que editei. A estas alturas sabemos
que unha das fórmulas son os premios por traxectorias, por libros publicados,
por recoñecemento popular. Neste campo, calquera ferramenta é válida: premios
nos que a editora pode meter man, comerciais que lle dan presenza aos títulos
que representan fronte aos doutras editoras que non contan cunha estrutura de
vendas, presenza nos medios de pago ou debendo algún favor. Repito que o
mercado non vai ser xusto e honesto con ningunha obra.
A literatura que non entra dentro de ningunha estratexia comercial sempre o
tivo difícil e o seguirá tendo nun futuro. De aí a existencia de mecanismos
como a auto edición, que requiren un compromiso por parte de autoras e autores,
non só económico. Eu sempre defendín a postura de saír fóra das canles
convencionais, incluso de ofrecer as obras gratuitamente, porque, para que sexa
posible crear novos nichos de mercado, é preciso dar a coñecer as propostas que
foxen das liñas marcadas polo sistema editorial.
Comentários