A obra articúlase a través dunha voz feminina que narra, en primeira persoa, as súas vivencias desde unha existencia aparentemente cotiá —a vida dunha traballadora de supermercado— mais intensamente atravesada polo desexo, a desesperanza, o trauma, a soidade e, sobre todo, unha loita íntima por atopar sentido e dignidade nun mundo hostil. Trátase dunha narradora non nomeada, que medra en complexidade ao longo do texto, e que, a través dun diario de pensamentos e episodios marcados pola súa idade (trinta e dous, trinta e tres, trinta e catro...), nos arrastra por unha viaxe emocional brutal e sincera.
Corpo, tempo e soidade
Un dos eixes estruturais máis potentes do libro é o corpo: o corpo feminino como territorio de pracer, de vulnerabilidade, de loita, de resistencia. A narradora describe sen filtros as súas relacións sexuais, os seus encontros frustrados, os seus orgasmos solitarios, as súas fantasías e os seus traumas. Loxicamente, isto pode incomodar a lectores máis afeitos a formas narrativas máis "decorosas" ou distantes, pero aquí reside precisamente a forza da obra: Momán elimina todo decorado para mostrar a carne, o fluído, a emoción crúa.
O tempo funciona tamén como unidade narrativa. Non hai capítulos tradicionais, senón que a obra se divide en fragmentos que aluden á idade da protagonista —trinta e dous, trinta e dous e medio, trinta e tres, etc.—, como se cada unidade representase non só un momento vital senón tamén un estado emocional ou unha estación na súa degradación ou redención. Esta escolla estrutural reflicte unha cronoloxía interna, máis ca un calendario real, e contribúe a esa sensación de estar a ler un monólogo interior, case un fluxo de consciencia.
A soidade, en consecuencia, preséntase como o pano de fondo permanente. A narradora é unha muller sen fillos, sen parella, sen redes afectivas, que traballa nun emprego mecánico e pouco gratificante, e que se refuxia na imaxinación e no corpo para sobrevivir emocionalmente. Mais esta soidade non é romántica nin estetizada, senón brutal, sucia, ferinte. Mesmo cando a narradora mantén relacións sexuais, estas son anónimas, furtivas, sen espazo para o afecto. O home que semella ofrecerlle unha saída do illamento remata por convertirse nun agresor, e ela entra así nunha espiral de violencia de xénero que se insinúa primeiro e se fai explícita despois.
A linguaxe do abismo
Alberte Momán emprega unha linguaxe intensamente poética, ás veces case críptica, chea de imaxes sensoriais e metáforas corporais. O estilo está deliberadamente afastado da linealidade narrativa: prima a fragmentación, a digresión, a evocación. Isto achega o texto á poesía en prosa ou mesmo á performance literaria, pois moitos dos parágrafos poderían ser lidos como pezas dramáticas ou recitativos de voz. A escrita é intensamente sensorial: os fluídos, os latexos, a area, o frío, a suor, a dor, son elementos recorrentes. A palabra funciona como extensión da pel, como resistencia ao esquecemento e á violencia.
No plano léxico, O alento da musa sitúase nun rexistro coloquial pero matizado por un lirismo desacougante. A expresión directa convive con explosións poéticas de alta intensidade. A descrición do sexo é gráfica, si, pero sen caer no erotismo estandarizado: o que aquí se narra é o sexo como procura, como trampa, como vía de escape, como trauma ou como pacto entre dúas soidades.
Un exemplo da forza poética do texto aparece cando a narradora, sentada nun autobús, fantasea cunha viaxe sen destino mentres recorda o pracer do mar: “Percorro as pernas para degustar con ansiedade o movemento das breves ondulacións, que falan de min ao provocar a catarse de corpo e contorno despois do pracer.” Este fragmento resume ben o ton do libro: unha muller que precisa vivir o corpo como espazo simbólico, que precisa nomearse para existir.
Feminidade, violencia e maternidade
Un aspecto fundamental da novela é a representación dunha feminidade contraditoria, complexa, radical. A protagonista transita dende a autonomía até a submisión, dende o pracer á dor, do desexo á maternidade, sen que haxa ningún xuízo moral por parte do narrador. Todo é mostrado desde dentro. A voz feminina é plena, cunha consciencia aguda do seu propio corpo, do seu desexo, dos seus límites, e tamén do papel que lle foi asignado socialmente.
O episodio máis violento da obra —o que poderiamos identificar como o punto de inflexión narrativo— é o momento no que a relación coa súa parella se transforma nunha espiral de violencia de xénero. Os golpes, a violación, o medo, a sensación de despersonalización son relatados sen concesións nin metáforas que os suavicen. A brutalidade é directa, e precisamente por iso conmociona. Pero Momán non cae no voyeurismo: este episodio non é gratuíto nin sensacionalista, senón que funciona como punto de rotura que obrigará á protagonista a reinventarse, a rexurdir.
E aquí entra outro dos temas centrais do texto: a maternidade. O embarazo aparece como un feito simbólico, como a posibilidade de crear vida nun contexto de morte. O nacemento da criatura —que permanece ausente ao longo do libro, pero sempre latente— funciona como catalizador dun proceso de reconstrución identitaria. A maternidade é entendida non como salvación moral nin como papel imposto, senón como forza vital que permite, ao fin, abrir unha vía de escape. “Aférrrome ao meu ventre sabio, sostendo o feito de ser nai, de saberme cumprida, sen máis compromiso que o de ser eu mesma”, lemos nun dos fragmentos finais.
O amor como redención
Na derradeira parte do texto, aparece un novo personaxe: Ana. A relación amorosa entre as dúas mulleres é breve, mais significativa. Supón a primeira experiencia afectiva da protagonista que non está marcada pola violencia, o anonimato ou a dependencia. Ana aparece como contrapunto á figura masculina violenta, como presenza cálida e horizontal. Esta relación lésbica non se presenta como militancia, senón como epifanía íntima, como forma de reapropiación do corpo e da vida.
Este último tramo da obra ofrece unha posibilidade de reconciliación: a muller deixa de ser vítima para converterse en suxeito. Sexa a través do mar, da maternidade, do desexo ou da escritura, a narradora comeza a nomearse. E esa nomeación é un acto político e poético.
Conclusión: unha obra arriscada e necesaria
O alento da musa é unha obra literaria que rexeita a comodidade. Alberte Momán preséntanos unha escrita que esixe do lector unha entrega emocional e unha apertura ao disonante. Non hai concesións nin morriñas. É unha obra dura, pero profundamente lírica. Trátase dunha das achegas máis poderosas da narrativa galega do século XXI ao campo do monólogo interior e da literatura de autoría queer, aínda que sexa desde un punto de vista que fuxe das etiquetas e dos marcos ideolóxicos ríxidos.
Momán, cunha voz xa recoñecible por obras como A crise irredutible ou Raro, propón aquí un experimento literario profundamente humano, onde a dor, o desexo, a maternidade e a esperanza conviven na palabra. O alento da musa é, ao cabo, un berro en forma de suspiro: unha obra que transforma a dor en literatura, a literatura en carne, e a carne en liberdade
O alento da musa no contexto da obra de Alberte Momán
Desde os seus primeiros libros, Alberte Momán ten demostrado unha aposta firme por unha escrita radical, política no íntimo, e cunha forte carga de subxectividade crítica. Obras como Ferrol e o que queda por chover (2008), A crise irredutible (2009) ou As que dormen sobre a palla (2020) comparten unha serie de trazos estilísticos e temáticos que atopan en O alento da musa un dos seus momentos de máxima condensación e intensidade.
En A crise irredutible, por exemplo, o autor xa traballaba sobre a fragmentación da identidade contemporánea, poñendo o foco na alienación e na disolución do suxeito fronte ao sistema capitalista e a linguaxe do poder. En O alento da musa esta desintegración transfórmase nunha experiencia corporal e emocional que afecta directamente a protagonista: unha muller atrapada entre a precariedade laboral, o trauma emocional e a presión social de ter que vivir cunha máscara. A “crise irredutible” do título daquela obra vólvese aquí crise íntima e tamén política: a da imposibilidade de vivir plenamente fóra dos marcos de opresión simbólica e material.
Tamén no ámbito da corporalidade e da sexualidade, Erótica (2008), libro en edición bilingüe galego-inglés, funciona como antecedente claro. Alí, a lírica de Momán exploraba o pracer e o corpo desde unha dimensión sensorial, directa e sen eufemismos. Mais O alento da musa dá un paso máis: non só se detén na dimensión erótica do corpo senón tamén na súa dor, na súa descomposición e na súa redención. O sexo convértese nun espazo ambivalente, ás veces liberador, ás veces violento, sempre profundamente marcado pola experiencia da protagonista.
En As que dormen sobre a palla, poemario profundamente vinculado ao contexto socioeconómico da comarca de Ferrol e á problemática da heroína nas décadas de 1980 e 1990, o autor realiza un retrato colectivo da exclusión e da destrución persoal e comunitaria. O alento da musa, en troques, realiza unha operación similar mais desde unha perspectiva individual, feminina, íntima. Se alí o suxeito poético é o eco dunha xeración devastada, aquí a protagonista é a testemuña e a vítima dun mundo que devora ás persoas desde dentro. Ambas obras conectan nunha visión profundamente ética e política da literatura: a palabra como ferramenta para narrar o que non se quere ver.
Outro punto de conexión é co libro Raro (2022), onde Momán aborda a normatividade desde unha perspectiva queer, con suxeitos que se atopan fóra dos marcos establecidos, ben pola sexualidade, ben pola disidencia vital. O alento da musa, sen declararse abertamente queer, participa desa mesma ruptura de códigos: a sexualidade fluída, a exploración de relacións non normativas, o uso dunha linguaxe que subverte os rexistros tradicionais da narrativa. A aparición da personaxe de Ana, cara ao final da obra, funciona como símbolo dun novo comezo que prescinde dos esquemas clásicos: o amor lésbico é aquí un espazo de sanación e liberdade.
Tamén é importante lembrar que Momán é autor dun conxunto de obras nas que traballa a descomposición do suxeito desde diferentes ópticas. En Lapamán (2023), por exemplo, o narrador tamén realiza unha introspección radical, apegada ao lugar e ao corpo. Esa aposta pola escritura desde dentro, como unha forma de esfoladura ou desvelamento, é unha marca da casa. Do mesmo xeito, La realidad difusa (2025) leva esta pulsión á súa dimensión máis fragmentaria e postmoderna: alí xa non queda apenas suxeito que se poida narrar. En O alento da musa, o proceso é inverso: é desde a fragmentación e a dor que o suxeito se reconstrúe.
A escrita como forma de resistencia
Nunha obra como esta, de carácter radicalmente interior, o literario convértese tamén en político. A decisión de construír unha narradora sen nome, traballadora precaria, violentada, soa, mais ao mesmo tempo cunha voz poética tan poderosa, é un acto de recuperación e visibilización. A literatura serve, en Momán, como ferramenta para devolverlle á experiencia da dor un sentido, para nomear o que se intenta silenciar, para crear un espazo onde o corpo e a palabra poidan vibrar ao unísono.
Neste sentido, O alento da musa pode ser lido como unha forma de “contraliteratura”: unha escrita que se nega a seguir as convencións do relato canónico (estrutura, personaxes, tramas) e aposta pola palabra como experiencia directa. Esta opción formal dialoga con outras autoras que tamén traballan a dor e o corpo desde perspectivas feministas ou disidentes, como Chantal Maillard, Marguerite Duras ou mesmo a galega Lupe Gómez. No caso de Momán, o peso do lugar, da clase e da lingua engade unha capa de complexidade que achega a obra á literatura de combate.
Peche: o alento como símbolo
O título, O alento da musa, é tamén unha chave de lectura. “Alento” remite á respiración, á vida, á palabra viva. Mais tamén á dor que non pode ser nomeada doutro xeito que cun suspiro, cun gemido, cun berro abafado. A musa non é aquí unha entidade romántica que inspira ao poeta, senón a forza interior da protagonista: a capacidade de resistir, de desexar, de seguir camiñando mesmo despois da violación, do abandono, do esquecemento. A musa é o corpo vivo, a palabra que volve unha e outra vez, a capacidade de amar cando todo semella perdido.
Con O alento da musa, Alberte Momán entrega unha das súas obras máis intensas e transformadoras, un libro que desafía os xéneros, os marcos e as convencións. A súa voz narrativa é contundente e fráxil, ferinte e redentora. Un libro difícil, si, mais profundamente necesario.
Comentários