A Sociedade dos Coidados (2025), escrita por Alberte Momán Noval, é unha obra literaria en galego que se inscribe nun rexistro distópico e filosófico, explorando os límites da condición humana nun contexto de desintegración social, económica e ambiental. A novela, publicada baixo unha licenza que permite a súa distribución non comercial coa condición de respectar a autoría e non modificar os contidos, mergulla ao lector nunha narrativa fragmentada e simbólica que cuestiona os alicerces do individualismo, o capitalismo e a relación entre especies nun mundo en crise. A través dunha prosa poética e cargada de imaxes evocadoras, Momán constrúe unha reflexión profunda sobre a exclusión, a resistencia e a posibilidade dunha nova forma de comunidade baseada nos coidados e na interdependencia interespecífica. Esta recensión analizará os temas centrais da obra, a súa estrutura narrativa, o estilo literario, os personaxes e o seu impacto potencial no lector, así como o seu lugar no contexto da literatura contemporánea.
Temas centrais: Crítica ao individualismo e proposta dun novo social
O núcleo temático de A Sociedade dos Coidados é unha crítica feroz ao individualismo hipercapitalista e á descomposición do tecido social que este provoca. A obra presenta un mundo onde as institucións públicas colapsaron, os servizos básicos son un privilexio e a exclusión social é a norma para a maioría. A través da historia de Vera, unha muller que perde o seu fogar e se ve abocada á marxe da sociedade, Momán ilustra a deshumanización inherente a un sistema que prioriza o capital sobre as vidas humanas e non humanas. A novela non se limita a describir este colapso, senón que propón unha alternativa: unha "sociedade dos coidados" baseada na cooperación interespecífica e na redefinición do concepto de comunidade.
Un dos aspectos máis interesantes da obra é a súa exploración da relación entre humanos e animais. Os animais, como o can que acompaña a Arturo ou o rato que guía a Vera, non son simples símbolos, senón axentes activos que falan, reflexionan e actúan con intencións claras. Esta humanización das especies non humanas subverte a lóxica antropocéntrica e propón unha ética interespecífica que desafía as xerarquías tradicionais. A interacción entre Vera e o rato, por exemplo, na escena onde este a axuda a recuperarse dunha febre, simboliza a posibilidade de construír vínculos baseados na empatía e na mutualidade, en lugar da competencia ou da explotación.
Outro tema central é a crítica ao concepto de felicidade como un obxectivo ilusorio promovido polo sistema capitalista. Na conversa entre Arturo e o can (páxinas 82-84), o can argumenta que a felicidade é unha "idea, un desexo sen unha meta", e que unha sociedade xusta non garante a felicidade, senón os recursos para unha vida digna. Esta reflexión desmonta a narrativa neoliberal que asocia o éxito individual coa acumulación de bens ou coa autorrealización, propoñendo en cambio un modelo de convivencia baseado nos coidados mutuos e na responsabilidade colectiva.
Estrutura narrativa: Fragmentación e simbolismo
A estrutura de A Sociedade dos Coidados é non lineal e fragmentada, composta por capítulos breves que funcionan como viñetas ou instantáneas dun mundo en descomposición. Cada capítulo, numerado e titulado, presenta unha escena ou reflexión que contribúe á construción dun mosaico narrativo. Esta fragmentación reflicte o caos do mundo descrito e a desorientación dos personaxes, que viven nun estado de precariedade constante. Por exemplo, as primeiras páxinas (5-7) describen a levitación de Vera nunha estancia baleira, unha imaxe que simboliza a súa desconexión do mundo material e a súa busca de significado nun contexto de perda.
A narración alterna entre a perspectiva de Vera, que representa a experiencia da exclusión e a resistencia individual, e a de Arturo, un exaxente da Central que encarna o conflito entre a conformidade co sistema e a posibilidade de cambio. Estas dúas liñas narrativas converxen no final, cando Arturo decide regresar á súa vida anterior, só para atopar a morte (páxinas 89-90). Este desenlace subliña a traxedia da incapacidade de romper cos condicionamentos do pasado, un tema recorrente na obra.
O uso do simbolismo é outro elemento clave da estrutura. A luz, que aparece repetidamente como un motivo (páxinas 5, 6, 26), representa tanto a esperanza como a crueza dunha realidade que expón as carencias do sistema. A imaxe do corpo de Vera levitando, por exemplo, é unha metáfora da súa alienación, pero tamén da súa capacidade para trascender as limitacións impostas polo entorno. Do mesmo xeito, os animais que habitan o relato, como as formigas ou os ratos, funcionan como símbolos de resistencia e cooperación, contrastando coa soidade dos personaxes humanos.
Estilo literario: Poesía e densidade filosófica
O estilo de Momán é marcadamente poético, cunha prosa que combina imaxes sensoriais cunha densidade filosófica que invita á reflexión. A linguaxe é rica en metáforas e descricións evocadoras, como na pasaxe onde se describe a silueta de Vera "petrificada pola ingravidez pero, tan cativadoramente viva que irradiaba calor dabondo como para amornar o aire do cuarto" (páxina 5). Esta capacidade para xerar imaxes visuais e táctiles fai que o lector se mergulle nunha experiencia sensorial, aínda que o ton da narración é a miúdo melancólico e desolador.
A influencia da filosofía contemporánea é evidente, especialmente nas reflexións sobre o antropocentrismo, o transhumanismo e a ética interespecífica (páxina 14). A obra dialoga con pensadores como Donna Haraway ou Peter Singer, que defenden unha ética baseada na interdependencia entre especies. Porén, Momán non cae nun didactismo excesivo; as ideas filosóficas están integradas na narrativa a través dos diálogos dos animais, que actúan como portavoces dunha nova cosmovisión. Esta estratexia permite que as reflexións teóricas se sintan orgánicas, aínda que algúns lectores poden atopar os diálogos, especialmente os do can e do rato, algo densos ou abstractos.
A elección do galego como lingua da obra é tamén significativa. O uso dunha lingua minorizada reforza a mensaxe de resistencia cultural e dá á novela unha dimensión política adicional. A riqueza léxica e a precisión sintáctica do galego de Momán contribúen á creación dunha atmosfera única, que conecta coa tradición literaria galega ao tempo que se proxecta cara a unha audiencia global.
Personaxes: Voces da exclusión e da esperanza
Os personaxes de A Sociedade dos Coidados son arquetipos que representan diferentes respostas á crise sistémica. Vera, a protagonista principal, é unha figura complexa que encarna a vulnerabilidade e a resistencia. A súa evolución, desde a desorientación inicial ata a aceptación dunha nova forma de comunidade, reflicte a posibilidade de transformación persoal nun contexto adverso. A relación con Emmy, aínda que breve, é un dos momentos máis emotivos da novela, especialmente na escena do bico (páxina 20), que simboliza a conexión humana como antídoto á soidade imposta polo sistema.
Arturo, pola súa banda, representa a incapacidade de escapar das estruturas do poder. A súa decisión de regresar á Central, a pesar das experiencias vividas, culmina nun final tráxico que subliña a forza dos condicionamentos sociais. O contraste entre Vera e Arturo ilustra dous camiños posibles: a apertura a un novo modelo social ou a rendición ante o coñecido.
Os animais, como o can e o rato, son personaxes tan desenvolvidos como os humanos. O can, en particular, actúa como un guía filosófico, ofrecendo reflexións que desafían as crenzas de Arturo e do lector. A súa presenza constante no relato reforza a idea de que a supervivencia da humanidade depende da colaboración con outras especies.
Impacto e relevancia
A Sociedade dos Coidados é unha obra que resoa nun momento de crise global, onde o cambio climático, a desigualdade económica e a polarización social son temas candentes. A proposta de Momán dunha sociedade baseada nos coidados e na interdependencia interespecífica é unha resposta audaz aos desafíos do antropoceno. A novela invita ao lector a cuestionar as súas propias prioridades e a imaxinar alternativas ao modelo dominante, unha tarefa que non resulta fácil nun contexto de precariedade e desamparo.
A nivel literario, a obra sitúase nunha intersección entre a distopía, a literatura filosófica e o realismo máxico. Comparte similitudes con obras como The Left Hand of Darkness de Ursula K. Le Guin, pola súa exploración de novas formas de sociedade, e con Blindness de José Saramago, pola súa representación dun mundo en colapso. A súa dimensión interespecífica tamén a emparenta con narrativas contemporáneas que abordan a relación entre humanos e non humanos, como The Overstory de Richard Powers.
En conclusión, A Sociedade dos Coidados é unha novela poderosa e provocadora que combina unha prosa poética cunha crítica incisiva do sistema capitalista e unha proposta esperanzadora para un futuro baseado na cooperación e os coidados. A pesar da súa densidade filosófica, que pode esixir unha lectura atenta, a obra logra un equilibrio entre a reflexión teórica e a narrativa emocional, facendo dela unha contribución significativa á literatura galega e á literatura distópica en xeral. A través das súas páxinas, Momán non só denuncia as fallas do presente, senón que ofrece un camiño cara a un futuro onde a comunidade, a empatía e a diversidade sexan os alicerces dunha nova forma de existir.
Comentários