Cultura funeraria



Malia que é tremendamente tentador, non vou comezar dicindo que Manuel María dáme igual, non así cando aínda vivía. Non vou iniciar o relatorio dese xeito porque xeraría unha situación semellante a aquela descrita polos Monty Python na xa célebre Vida de Brian «Prisioneiro? Ben, pasa a porta, xira á esquerda, unha cruz por persoa». Veríame igualmente forzado a explicar o motivo de tal renuncia, pero baixo o condicionante de ter xerado un prexuízo previo cara a miña persoa. Vou comezar dicindo que Galiza celebra a morte por riba de calquera outra festividade, alén das festas pagáns cristianizadas. Sempre é máis cómodo falar do ou da homenaxeada unha vez que finou, cando menos para a clase política que considera estas festividades un mal aínda necesario. Para aquelas faccións minorizadas e en loita, a creación do mito, así como do mártir, sempre foi considerado un ben necesario para perpetuar a idea do conflito necesario. Explicitan as causas da contenda e marcan o camiño ás persoas afíns.
Agora creo que é o momento de facer unha pausa, para dicir que na exposición anterior tentei ser obxectivo, desprendéndome das miñas opinións ao respecto das faccións minorizadas e da necesidade de manter vivo o conflito.
O mito, ou o mártir, funciona como o da papiroflexia, cada quen tira da folla que máis lle presta e dobra para un lado ou para o outro segundo a figura que desexe realizar. Iso funciona ben en contextos nos que existe unha grande desigualdade entre forzas. As que se consideran vencedoras, manipulan ao seu antollo á figura do ou da homenaxeada e as que se cren perdedoras, recréanse na morte do proxecto, véndoo dende unha perspectiva de reclusión, de musealización, nunha situación de « non me toquedes a Manuel María que vos hostio». Pero Galiza non dispón do suficiente formol para conservar a todos os mitos indemnes, nin do espazo e recursos necesarios para que estes permanezan sen mácula indefinidamente. Entre outras cousas porque, normalmente, os mitos adoitan envellecer mal e, pasado o tempo, quen visita a súa obra cústalle moito comungar con eles. Mais é esta unha estratexia que funciona a ambos bandos, aparentemente, nunha mesma medida. A clase máis reaccionaria dispón dunha persoa homenaxeada da que pode escoller aqueles fragmentos da súa existencia ou obra que xeren menos polémica, e as pequenas forzas minoritarias, alimentan os aspectos máis belixerantes, revolucionarios ou tradicionalistas, que poden servir para fomentar esa cultura do formol que tanto se ansía. A sociedade, á marxe de todo debate, resulta unha espectadora pasiva que procura manterse allea a toda mostra ou actividade, coma quen vai pola rúa e se afasta dos artistas que a poboan, por medo a que pasen o sombreiro despois da función improvisada.
Homenaxear a unha persoa viva réstalle versatilidade ao feito. Para ambos lados resulta incómodo ter unha persoa con ideas propias, salientando aspectos nocivos das políticas máis reaccionarias e, por outra banda, rachando cos mitos que tanto esforzo custou crear. Tamén é certo que, asimilando a política de funeraria, son poucas as persoas que manifestan publicamente a súa desconformidade con este xeito de operar. Porque ao fin e ao cabo, asumir que Galiza evoluciona máis rápido que estes entes, públicos ou privados, sería recoñecer o fracaso de anos de presidio institucional e de patriotismo insolvente.
Non me gusta recoñecer á matriz da nosa cultura como un feito incuestionable que se resiste a evolucionar, e non por iso rexeito a súa condición diferenciada e deixo de defender a súa independencia. Pero si me gustaría distanciarme da cultura de funeraria, con todos so recursos que consome, para decantarme por outra que alimente os azos daquelas persoas que aínda lles queda moito por crear. E por favor, que non se confunda isto con repartir diñeiro entre chiringuitos privados e opacos, por moi afíns e servís que podan chegar a ser. Alimentemos dende o público, reforzando as estruturas que xa existen, como as bibliotecas, museos e centros de ensino, porque precisamos que os esforzos se dirixan a mantelos vivos, para que deixen de cheirar a naftalina e sirvan de impulso para que creadoras e creadores e o resto do país evolucionen a un mesmo ritmo.
Facer isto con Manuel María ou con calquera outro homenaxeado ou homenaxeada cando aínda vivían, serviría para dar unha imaxe real e non distorsionada do que significa a súa obra. Para impedir que a facción reaccionaria poda dar unha imaxe aséptica das obras e porque quen cree os mitos debería ser a sociedade no seu conxunto.

Comentários