Malia que é tremendamente
tentador, non vou comezar dicindo que Manuel María dáme igual, non así cando
aínda vivía. Non vou iniciar o relatorio dese xeito porque xeraría unha
situación semellante a aquela descrita polos Monty Python na xa célebre Vida de
Brian «Prisioneiro? Ben, pasa a porta, xira á esquerda, unha cruz por persoa». Veríame
igualmente forzado a explicar o motivo de tal renuncia, pero baixo o
condicionante de ter xerado un prexuízo previo cara a miña persoa. Vou comezar
dicindo que Galiza celebra a morte por riba de calquera outra festividade, alén
das festas pagáns cristianizadas. Sempre é máis cómodo falar do ou da
homenaxeada unha vez que finou, cando menos para a clase política que considera
estas festividades un mal aínda necesario. Para aquelas faccións minorizadas e
en loita, a creación do mito, así como do mártir, sempre foi considerado un ben
necesario para perpetuar a idea do conflito necesario. Explicitan as causas da
contenda e marcan o camiño ás persoas afíns.
Agora creo que é o
momento de facer unha pausa, para dicir que na exposición anterior tentei ser
obxectivo, desprendéndome das miñas opinións ao respecto das faccións
minorizadas e da necesidade de manter vivo o conflito.
O mito, ou o
mártir, funciona como o da papiroflexia, cada quen tira da folla que máis lle
presta e dobra para un lado ou para o outro segundo a figura que desexe
realizar. Iso funciona ben en contextos nos que existe unha grande desigualdade
entre forzas. As que se consideran vencedoras, manipulan ao seu antollo á
figura do ou da homenaxeada e as que se cren perdedoras, recréanse na morte do
proxecto, véndoo dende unha perspectiva de reclusión, de musealización, nunha
situación de « non me toquedes a Manuel María que vos hostio». Pero Galiza non
dispón do suficiente formol para conservar a todos os mitos indemnes, nin do espazo
e recursos necesarios para que estes permanezan sen mácula indefinidamente. Entre
outras cousas porque, normalmente, os mitos adoitan envellecer mal e, pasado o
tempo, quen visita a súa obra cústalle moito comungar con eles. Mais é esta
unha estratexia que funciona a ambos bandos, aparentemente, nunha mesma medida.
A clase máis reaccionaria dispón dunha persoa homenaxeada da que pode escoller
aqueles fragmentos da súa existencia ou obra que xeren menos polémica, e as
pequenas forzas minoritarias, alimentan os aspectos máis belixerantes,
revolucionarios ou tradicionalistas, que poden servir para fomentar esa cultura
do formol que tanto se ansía. A sociedade, á marxe de todo debate, resulta unha
espectadora pasiva que procura manterse allea a toda mostra ou actividade, coma
quen vai pola rúa e se afasta dos artistas que a poboan, por medo a que pasen o
sombreiro despois da función improvisada.
Homenaxear a unha
persoa viva réstalle versatilidade ao feito. Para ambos lados resulta incómodo
ter unha persoa con ideas propias, salientando aspectos nocivos das políticas
máis reaccionarias e, por outra banda, rachando cos mitos que tanto esforzo
custou crear. Tamén é certo que, asimilando a política de funeraria, son poucas
as persoas que manifestan publicamente a súa desconformidade con este xeito de
operar. Porque ao fin e ao cabo, asumir que Galiza evoluciona máis rápido que
estes entes, públicos ou privados, sería recoñecer o fracaso de anos de
presidio institucional e de patriotismo insolvente.
Non me gusta
recoñecer á matriz da nosa cultura como un feito incuestionable que se resiste
a evolucionar, e non por iso rexeito a súa condición diferenciada e deixo de
defender a súa independencia. Pero si me gustaría distanciarme da cultura de
funeraria, con todos so recursos que consome, para decantarme por outra que
alimente os azos daquelas persoas que aínda lles queda moito por crear. E por
favor, que non se confunda isto con repartir diñeiro entre chiringuitos privados e opacos, por moi afíns e servís que podan
chegar a ser. Alimentemos dende o público, reforzando as estruturas que xa
existen, como as bibliotecas, museos e centros de ensino, porque precisamos que
os esforzos se dirixan a mantelos vivos, para que deixen de cheirar a naftalina
e sirvan de impulso para que creadoras e creadores e o resto do país
evolucionen a un mesmo ritmo.
Facer isto con
Manuel María ou con calquera outro homenaxeado ou homenaxeada cando aínda
vivían, serviría para dar unha imaxe real e non distorsionada do que significa
a súa obra. Para impedir que a facción reaccionaria poda dar unha imaxe
aséptica das obras e porque quen cree os mitos debería ser a sociedade no seu
conxunto.
Comentários